بهینه سازی شرایط رنگرزی الیاف پشمی با گلبرگ زعفران جهت کسب شید آبی

مواد رنگزای طبیعی گروه بسیار مهم و گسترده‌ای از مواد رنگزا می‌باشند که قابلیت رنگرزی الیاف طبیعی و مصنوعی را به‌منظور ایجاد شیدهای مختلف رنگی دارند. هم‌اکنون شواهد فراوانی وجود دارد که با وجود ثبات بالای مواد رنگزای مصنوعی، تمایل زیادی برای استفاده از مواد رنگزای طبیعی وجود دارد. تمایل مصرف کنندگان امروزی به استفاده از مواد رنگزای طبیعی را می‌توان به‌دلیل توجه به مسائل زیست محیطی و خطرات ناشی از فرآیند تولید مواد رنگزای مصنوعی و پساب حاصل از آن در محیط زیست، خطرات احتمالی ناشی از مصرف کالاهای رنگرزی شده با مواد رنگزای مصنوعی بر سلامت انسان و امکان پایان یافتن منابع مواد اولیه برای تولید مواد رنگزای مصنوعی و لزوم یافتن مواد جایگزین دانست. مواد رنگزای طبیعی شامل ترکیباتی هستند که منشا گیاهی داشته و از ریشه و گل و برگ و میوه و پوست تنه نباتات به‌دست می‌آیند و یا مواد رنگزای حیوانی که موجوداتی مانند حشره قرمزدانه و صدف ارغوان مولد آنها هستند و یا مانند خاک سرخ از معادن استخراج می‌شوند. ایرانیان برای رنگرزی پشم و ابریشم از دیرباز از گیاهان رنگی نظیر انار، گردو، روناس، اسپرک و همچنین از حشره قرمزدانه استفاده کرده‌اند.

زعفران، گیاهی زیبا و معطر از تیره زنبقیان و از جنس کروکوس و گونه ساتیوا است. این گیاه دارای برگ‌های بلند، باریک، بدون دم برگ با رنگ سبز تیره و گل‌های زرد خوش بو شبیه گل لاله عباسی است. از وسط برگ‌ها، ساقه گل‌دار خارج شده که به یک تا سه گل منتهی می‌شود. گل‌ها بسیار زیبا و دارای شش گلبرگ بنفش رنگ هستند که ممکن است در بعضی واریته‌ها به رنگ گلی یا ارغوانی باشند تارهای نازک قرمز رنگی در میان گل‌های آن قرار گرفته است که زعفران معروف، همین رشته‌های نازک می‌باشند. زعفران بیشتر برای رنگ کردن و خوش‌بو کردن در صنایع، طب و نقاشی به کار می‌رود و رنگ آن زرد خوش رنگ، ثابت و مقاوم است اما، کاربرد چندانی در رنگرزی الیاف به دلیل قیمت زیاد ندارد. زعفران به عنوان رنگ در قالی‌بافی مورد استفاده قرار می‌گرفته و به خصوص در رنگرزی الیاف ابریشمی و قالیچه‌های قدیمی به کار گرفته شده است. مصرف این ماده رنگزا در گذشته بسیار زیاد بوده و امروزه به علت گرانی فوق‌العاده و نیز تقلب‌های موجود در آن، محدود و نادر شده است. از طرفی گلبرگ زعفران کمتر به عنوان یک ماده رنگزای طبیعی معرفی شده و بیشتر به عنوان یک دور ریز گیاهی شناخته شده است. ماده رنگزای گلبرگ زعفران مربوط به ماده‌ای به نام آنتوسیانین می‌باشد که با استخراج آن از گلبرگ زعفران می‌توان به‌عنوان ماده رنگزای طبیعی استفاده نمود. ماده رنگزای استخراج شده از گلبرگ و پرچم زعفران به‌عنوان ماده رنگزای طبیعی روی الیاف پشمی در حضور دندانه‌های مختلف جهت کسب شیدهای زرد و قهوه‌ای مورد استفاده قرار گرفته است و گزارش شده است که نمونه‌های رنگرزی شده دارای ثبات شستشویی و نوری مطلوبی می‌باشند. دندانه کلرید قلع و زاج سفید بهترینثبات رنگی را داشته و در حضور کلرید قلع شید آبی ایجاد کرده است. در تحقیقات گزارش شده، حساسیت دمای ماده رنگزای موجود در گلبرگ زعفران مورد توجه قرار نگرفته و بیشتر هدف معرفی گیاه به‌عنوان یک ماده رنگزای طبیعی و کسب شیدهای متنوع مورد ارزیابی قرار گرفته است. بنابراین در این تحقیق از گلبرگ زعفران به‌عنوان یک ماده رنگزای طبیعی در حضور دندانه کلیرید قلع به منظور کسب شید آبی روی کالای پشمی استفاده شده است و با استفاده از نرم افزار طراحی آزمایش عوامل موثر در کسب شید آبی بهینه سازی شده است. ویژگی های ظاهر رنگی، همچنین ثبات شستشویی و نوری نمونه‌های رنگرزی شده در شرایط مختلف رنگرزی مورد بررسی قرار گرفت.

در این پژوهش که از گلبرگ زعفران به عنوان یک دور ریز گیاهی برای شرایط رنگرزی با این دورریز گیاهی مورد ارزیابی قرار گرفت. از نرم افزار طراحی آزمایش به‌منظور بهینه سازی عوامل موثر در رنگرزی نخ پشمی جهت کسب شید آبی استفاده شد و زاویه رنگ نمونه‌های رنگرزی شده به‌عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شد. محدوده زاویه رنگ نمونه‌های رنگرزی شده بین ۷۵ تا ۲۳۵ درجه می‌باشد که نشان دهنده کسب شیدهای زرد تا آبی می‌باشد و زاویه رنگ برابر با ۲۷۰ درجه نشان دهنده شیدهای آبی می‌باشد بنابراین شرایط پیشنهاد نسخه‌های رنگرزی جهت کسب شید آبی باید به تعیین شود که بتوان نزدیک‌ترین مقدار زاویه رنگ به ۲۷۰ درجه را کسب نمود. با توجه به داده‌های جدول ANOVA مشاهده شد که داده های حاصل از رنگرزی الیاف پشمی با گلبرگ زعفران جهت کسب شید آبی با مدل درجه دوم چند جمله‌ای به‌طور مناسب توصیف می‌شوند و متغیرهای غلظت دندانه کلرید قلع و دمای رنگرزی تاثیر معناداری در کسب شید آبی روی کالای پشمی رنگرزی شده با گلبرگ زعفران دارند. بنابراین نسخه بهینه پیشنهادی شامل گلبرگ زعفران ۲۰۰% نسبت به وزن کالا، دندانه کلرید قلع ۱.۹%، دمای رنگرزی ۵۰ درجه سانتی گراد در مدت زمان ۷۵ دقیقه می‌باشد. ثبات شستشویی و نوری نمونه‌های رنگرزی شده نسبتا متوسط تا خوب می‌باشد و همچنین کمترین لکه گذاری را نمونه کالای پشمی و پنبه‌ای داشته است.

ویرایش شده توسط مجموعه زعفران صباغ زاده

عنوان نشریه: علوم و فناوری رنگ
اطلاعات شماره: ۱۳۹۵ , دوره ۱۰ , شماره ۴ ; از صفحه ۲۵۹ تا صفحه ۲۶۶ .