خواص ضدسرطانی کلاله گیاه زعفران (کروکوس سانتووس)

امروزه یکی از مهمترین علل شایع مرگ در سطح جهان بیماری سرطان بوده که شیوع و میزان مرگ و میر آن در ایران، قابل توجه می‌باشد. از طرف دیگر، با توجه به بومی بودن گیاه زعفران در منطقه خراسان جنوبی، در مطالعه حاضر خواص ضد توموری کلاله زعفران و برخی از مکانیسم‌های عمل آن در مدل‌های مختلف ماکرومولکولی، سلولی و حیوانی مرور شده است. در طب سنتی از کلاله زعفران به عنوان ترکیب دارویی در درمان بسیاری از بیماری‌ها مانند دیابت، فشار خون و سرطان یاد شده است، نتایج تحقیقات طب جدید نیز نشان داده اند که می توان از کلاله زعفران و متابولیت های ثانویه آن در تولید داروهای مکمل مرتبط با درمان انواع سرطان‌های انسانی استفاده کرد. کلاله زعفران به شکل اختصاصی رشد و تکثیر سلول‌های سرطانی را مهار کرده در حالی‌که بر رشد سلول‌های نرمال بی‌تاثیر بوده، همچنین منجر به کاهش عوارض جانبی درمان‌های رایج می‌شود. متابولیت‌های اصلی کلاله زعفران شامل مونوترپن آلدهیدها و کاروتنوئیدها می‌باشند که در این میان کاروتنوئیدهای کلاله مانند کروسین و کروستین دارای اثرات ضد اکسیدانی، ضد سرطانی و ضد جهش زایی بیشتری در مقایسه با سایر ترکیبات می‌باشند.

یکی از گیاهان بومی خراسان جنوبی زعفران (کروکوس ساتیووس) می‌باشد که از زمان‌های گذشته، کلاله خشک آن به‌عنوان یک ماده دارویی، ادویه، رنگ خوراکی و طعم دهنده استفاده می‌شده است. این گیاه دارای اثرات درمانی متنوعی از جمله ضدافسردگی، ضد تشنج، اثرات ضد آسمی، ضد دیابت، ضدالتهاب، ضد اکسیدانت و ضدسرطان می‌باشد. در کلاله خشک زعفران، بیش از ۱۵۰ ترکیب مختلف از جمله قندها، موادمعدنی، چربی‌ها، ویتامین‌ها و متابولیت‌های ثانویه شامل ترپن‌ها، فلاونوئیدها، آنتوسیانین و کارتنوئیدها شناسایی شده است. متابولیت‌های ثانویه زعفران به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند، دسته اول کارتنوئیدها مانند آلفا و بتاکاروتن، لیکوپن، زاگزانتین، کروستین و کروسین‌ها و دسته دوم مونوترپن آلدئیدها مثل پیکروکروسین و سافرانال می‌باشند. منبع غنی رنگ قرمز زعفران و یکی از محدود کارتنوئیدهای محلول در آب موجود در طبیعت، کروسین، مسئول عطر و بوی زعفران، سافرانال و طعم تلخ آن ناشی از پیکروکروسین می‌باشد.
یکی از خواص دارویی مهم کلاله‌های زعفران، اثرات ضدسرطانی آن است. مطالعات زیادی مبنی بر اثرات آنتی توموری آن روی سرطان‌های مختلف دهانه رحم، کبد، ریه، کلون، پوست، پانکراس، مثانه و پستان در محیط آزمایشگاهی یا در موجود زنده انجام شده است.
امروزه شیوع سرطان در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه به شکل قابل توجهی، افزایش یافته است. بسیاری از درمان‌های رایج سرطان مانند شیمی درمانی و پرتودرمانی به علت اثر برسلول‌های نرمال، عوارض جانبی زیادی را به همراه داشته و ممکن است در بیماران مقاومت به درمان را ایجاد نمایند. لذا شناسایی داروهای گیاهی با بیشترین اثر ضدسرطانی و کمترین عوارض جانبی که منجر به افزایش طول عمر و کیفیت زندگی بیمار سرطانی می‌شوند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بنابراین مطالعات در دهه‌های اخیر پیشنهاد می‌کنند که کلاله زعفران و متابولیت های ثانویه آن، به علت خاصیت ضدتوموری موثر می‌توانند به‌عنوان عوامل طبیعی ایمن در پیشگیری و درمان انواع سرطان‌ها بسیار مورد توجه قرار بگیرند.

عنوان نشریه: مجله علوم پزشکی رازی
اطلاعات شماره: دوره ۲۲، شماره ۱۴۰، بهمن ۱۳۹۴