اثر نوسانات درازمدت درجه حرارت و بارندگی بر عملکرد زعفران
براساس یافته‌های این پژوهش، کاهش عملکرد زعفران استان خراسان در طی ۱۰ سال گذشته بطور قابل توجهی تحت تاثیر تغییرات شاخص‌های آب و هوایی به ویژه درجه حرارت و رطوبت قرار دارد بطوریکه در میان شهرستان‌های اصلی تولید کننده زعفران استان از ۳۱ تا ۶۶ درصد تغییرات عملکرد را می‌توان با این متغیرهای آب و هوایی توصیف کرد. در این پژوهش از بین پارامترهای هواشناسی، تاثیر بارندگی در مقایسه با درجه حرارت ماهانه کمتر بوده است و نتایج نشان داده است که بارندگی تنها در یکی از شهرهای اصلی تولید زعفران یعنی تربت حیدریه نقش قابل ملاحظه‌ای بعهده دارد در حالیکه درجه حرارت حداقل و حداکثر ماهانه اصلی‌ترین متغیرهای موثر بر کاهش عملکرد زعفران محسوب می‌شوند و در این میان نتیجه‌گیری شده که درجه حرارتهای ماه‌های بهار (فروردین، اردیبهشت و خرداد) و تا حدودی ماه‌های اول تابستان (تیرماه) بیشترین تاثیر منفی را بر عملکرد زعفران نشان می‌دهند. الگوی افزایش درجه حرارتهای حداقل و حداکثر این ماه‌ها در شهرستان‌های تولید کننده زعفران در استان خراسان در طی ۱۰ سال گذشته تا حد قابل توجهی با روند کاهش عملکرد زعفران در طی این دوره انطباق نشان داده است. بر این اساس الگوهای مکانی – زمانی تغییرات عملکرد زعفران (در کنار سایر متغیرهای موثر زراعی، مدیریتی و اقتصادی) از تغییرات آب وهوایی نیز تبعیت داشته و بنظر می‌رسد که با تداوم تغییرات آب و هوایی، عملکرد زعفران در سالهای آینده روند کاهشی خود را ادامه خواهد داد.
اثر اقلیم در بسیاری از نقاط دنیا برای گیاهان زراعی مختلف مشخص شده است. که این تاثیر مربوط به سه عامل غلظت CO2 جوی، بارندگی و درجه حرارت می‌باشد.
نتایج تحقیقات بر روی ارتباط داده‌های هواشناسی و عملکرد و سطح زیر کشت گیاهان زراعی نشان می‌دهد که تغییرات درجه حرارت و بارندگی بر عملکرد گیاهان زراعی اثر می‌گذارد به‌طوریکه متوسط عملکرد گیاهان زراعی با بارندگی بیشتر افزایش و بالعکس با درجه حرارتهای بالاتر کاهش می‌یابد و یا به زبانی دیگر می‌توان گفت، افزایش بارندگی باعث کاهش تغییرپذیری عملکرد گیاهان و افزایش درجه حرارت باعث افزایش تغییر پذیری عملکرد گیاهان زراعی می‌شود.
عامل درجه حرارت حداقل ماهانه در ماه‌هایی که مصادف با ظهور گل در زعفران می‌باشد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مکانیزم عمل گلدهی در زعفران به صورتی است که هر چه افت درجه حرارت در شب بیشتر باشد روز بعد تعداد گل بیشتری ظاهر خواهد شد و مناطقی که درجه حرارت زودتر در آن مناطق پائین می افتد از نظر گلدهی جلوتر می‌باشند. ضریب تغییرات بارندگی ماهیانه در طی سال در ایستگاه‌های مختلف مقادیر متفاوتی را نشان می‌دهد و حداکثر مقدار ضریب تغییرات در ماه‌های فصل پائیز که پر باران‌ترین زمان منطقه می‌باشد قرار دارد و حداقل آن نیز در تابستان اتفاق می افتد.
مطالعات در مقیاس جهانی نشان داده است که تغییرات آینده اقلیمی با تاثیر بر میزان درجه حرارت و بارندگی، استعداد کشاورزی در مناطق مختلف را از طریق تغییر طول فصل رشد تحت تاثیر قرار خواهند داد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند طول فصل رشد را بر اساس تلفیق درجه حرارتهای بالاتر از صفر و قابلیت دسترسی رطوبت برای رشد گیاهان محاسبه کردند.مقادیر ارائه شده حاکی از کوتاهتر شدن طول فصل رشد در مناطق خشک و نیمه خشک دنیا از جمله کشور ایران است، در حالیکه در عرض‌های جغرافیایی بالا طول فصل رشد در آینده افزایش خواهد یافت.
بالا رفتن احتمال پدیده‌های حدی در مناطق خشک و نیمه خشک دنیا شرایط را برای تولیدات زراعی در این مناطق بسیار محدود خواهد کرد. شواهد حاکی از آن است که در شرایط تغییر اقلیم، کمبود آب (بارندگی) اصلی‌ترین محدودیت تولید غلات در این نقاط خواهد بود.
افزایش گازهای گلخانه‌ای در جو و پیامدهای آن مانند گرم شده دنیا، با تاثیر بر میزان نزولات سالانه، اثرات قابل توجهی را بر کشاورزی دنیا بر جای خواهد گذاشت. علیرغم اهمیت این اثرات، مطالعات و پؤوهشهای انجام شده در این زمینه در کشورهای توسعه یافته و مطالعات منطقه ای درخصوص تاثیر اقلیم بر تولیدات کشاورزی در کشورهای در حال توسعه کم می‌باشد.
از سوی دیگر اکثر مناطق خشک و نیمه خشک دنیا که بدلیل ساختار اکولوژیکی خود حساسیت شدیدتری نسبت به تغییرات اقلیمی دارند در کشورهای در حال توسعه واقع شده‌اند. افزایش جمعیت، اتکاء به تولیدات کشاورزی و فقدان اطلاعات کافی از شرایط اقلیمی آینده، در کنار یکدیگر، امنیت غذایی آینده ساکنان این مناطق را تهدید می‌کند. بر این اساس تحقیقات گسترده‌ای در زمینه پیامدهای تغییر اقلیم بصورت منطقه‌ای به‌منظور دست‌یابی به چشم انداز آینده و اتخاذ راه‌حل های مناسب جهت مقابله با آن از ضرورت‌های پژوهشی در این کشورها محسوب می‌شود.
بنابراین با توجه به تاثیر تغییرات آب وهوایی بر عملکرد محصولات زراعی، روند دراز مدت عملکرد این محصولات که براساس روشهای متداول آماری صورت می‌گیرد می‌تواند راهکار مناسبی جهت تعیین سهم عوامل آب وهوایی بر نوسانات عملکرد باشد و از آنجا که این روند تغییرات عملکرد گیاهان زراعی در مقیاس منطقه‌ای و ملی در بسیاری از نقاط جهان مطالعه شده است لذا انجام این قبیل مطالعات در ایران نیز ضروری بود. به همین منظور با توجه به اهمیت اقتصادی و اجتماعی زعفران برای استان خراسان و کشور، ارزیابی روند عملکرد زعفران در سالهای اخیر و مطالعه رابطه نوسانات آن با تغییرات آب وهوایی هدف این پژوهش قرار گرفته است.
براساس یافته‌های این پژوهش، کاهش عملکرد زعفران استان خراسان در طی ۱۰ سال گذشته بطور قابل توجهی تحت تاثیر تغییرات شاخص‌های آب و هوایی بویژه درجه حرارت و رطوبت قرار دارد، بطوریکه در میان شهرستان‌های اصلی تولید کننده زعفران استان از ۳۱ تا ۶۶ درصد از تغییرات عملکرد را می‌توان با این متغیرهای آب و هوایی توصیف کرد. در این پژوهش از بین پارامترهای هواشناسی، تاثیر بارندگی در مقایسه با درجه حرارت ماهانه کمتر بوده است و نتایج نشان داده است که بارندگی تنها در یکی از شهرهای اصلی تولید زعفران یعنی تربت حیدریه نقش قابل ملاحظه‌ای بعهده دارد درحالیکه درجه حرارت حداقل و حداکثر ماهانه اصلی ترین متغیرهای موثر بر عملکرد زعفران محسوب می‌شوند و در این میان نتیجه‌گیری شده که درجه حرارت ماه‌های بهار (فروردین، اردیبهشت و خرداد) و تا حدودی ماه‌های اول تابستان (تیرماه) بیشترین تاثیر را بر عملکرد زعفران نشان می‌دهند. الگوی افزایش درجه حرارت های حداقل و حداکثر این ماه ها در شهرستان‌های تولید کننده زعفران در استان خراسان در طی ۱۰ سال گذشته تا حد قابل توجهی با روند کاهش عملکرد زعفران در طی این دوره انطباق نشان داده است. بر این اساس الگوهای مکانی – زمانی تغییرات عملکرد زعفران (در کنار سایر متغیرهای موثر زراعی، مدیریتی و اقتصادی) از تغغیرات آب وهوایی نیز تبعیت داشته و بنظر می‌رسد که با تداوم تغییرات آب وهوایی، عملکرد زعفران در سالهای آینده روند کاهشی خود را ادامه خواهد داد.
ویرایش شده توسط مجموعه زعفران صباغ زاده
عنوان نشریه: مجله پژوهشهای زراعی ایران
اطلاعات شماره: جلد ۶، شماره ۱ سال ۱۳۸۷
ارسال پیام